Müzik yaratmalarının ve yorumlarının, önceden belirlenmiş, ölçülüp biçilip sağlam temellere oturtulmuş kültür politikaları yoluyla geniş topluluklara, en genel anlamıyla “dinleyici”ye ulaştırılmasında en etkili araçlardan biri, plaklardır. Plak yapımı Batı ülkelerinde, en ileri gitmiş endüstri dallarından birini oluşturur. Bugün bütün dünyada, RCA, Philips, Angel, EMI, Decca, Capitol, Deutsche Grammophon... gibi ekonomi “dev”leri ve daha yüzlerce plak-kaset yapım firması, pazara, milyonlarca tüketicinin önüne en parlak, en eksiksiz yorumları, konser salonlarında da, opera sahnelerinde de rastlanamayacak bir görkemle sunmaktadırlar. 1950’lerde, dakikada 33 1/3 dönüşlü “uzunçalar” plakların 78 dönüşlü “taş” plaklar çağına son veren büyük atılımından sonra, laser ışınları tekniğinin sağladığı geniş olanaklarla gerçekleştirilen “compact disc”ler, “uzuncalar”ın tahtına göz dikmiş durumdadır.
Plak yapımında biz nerelerdeyiz? İstanbul’da üretilip piyasaya sunulan binlerce hafif müzik, tek sesli müzik, arabesk plaklarını, kasetlerini sayısal değerlendirmeye alırsanız, oldukça ileri (!) bir üretim düzeyine erişmiş sayılırız. Ama, devletin öncülüğüyle bir “plak yapımevi” kurulması için dile getirilen haklı isteklere yetkililerin kulakları yıllardır kapalı olduğu için, dünyanın dört bucağanda gurur verici başarılar kazanan solistlerimiz, yönetmenlerimiz, orkestralarımız seslerini bu yaygın tanıtma ve kültür aracının yardımıyla duyurma şansından yoksundurlar. Bugüne dek, müzik sanatçılarımızın bir bölümü kendi girişimleri ve olanaklarıyla, bir bölümü de, dış ülkelerdeki yapımcı firmaların “ticari” ilgileriyle, yorumlarını plaklar üzerinde belgeleyebilmişlerdir.
Birinci bölümdekiler için,
- yönetmen Hikmet Şimşek’in Macaristan’da, Bulgaristan’da, Federal Almanya’da doldurduğu plakları,
- Gürer Aykal ile Suna Kan’ın TRT Ankara Oda Orkestrası ile birlikte gerçekleştirdikleri kayıtları,
ikinci bölümdekiler için de,
- İdil Biret’in,
- Verda Erman’ın,
- Leyla Gencer’in,
- Güher-Süher Pekinel’in,
- Gülsin Onay’ın,
- Meral Güneyman’ın plaklarını örnek gösterebiliriz.
Kişisel girişimler, rastlantılara bırakılmış çalışmalar ne ölçüde etkili olursa, bu alanda da o kadar etkimiz vardır. Hele, “Çarşıya çıkayım da Suna Kan’ın bir plağını alayım” diye aklınıza koydunuzsa, boşuna çabalamayın, bulamazsınız. Çünkü, bizim gibi, ekonomisini serbest rekabetin koşullarına göre yönlendirmeye çalışan, o ortam içinde de, kültürün, sanatın verimlerini “satılamayacak mallar” arasında sayan ülkelerde, devlet kendi plak stüdyolarını kurmadığı, bunu hiçbir zaman politikasının içine almayı düşünmediği, açıkçası, devletin bir “Kültür Politikası” olmadığı için, piyasa da ona göre biçimlenir. Yorumcular arasında da, bir bakıma, “gemisini kurtaran kaptan” yöntemi geçerlidir.
Aşağıda, olanaklar imin ölçüleri içinde, yorumcularımızın dış ülkelerde gerçekleştirdikleri plak kayıtlarından bir demet oluşturmaya çalıştım. Soyadı alfabe sırasına göre düzenlediğim bu liste, kuşkusuz, birtakım eksiklikler taşımaktadır. Bu alanda girişilmiş ilk çalışma olduğu için, eksiklikler herhalde bağışlanacak, listenin tamamlanmasında okurların, sanatçı dostların yardımları söz konusu olacaktır.
Elif-Bedii Aran (piyano ikilisi)
- Two-Piano Virtuosity (through two centuries)
- Mozart-Busoni: Duettino Concertante
- F. Liszt: Réminiscences de Don Juan
- C. Saint-Saëns: Beethoven Çeşitlemeleri
- W. Lutoslawski: Paganini Çeşitlemeleri (Ensemble Records, ERD 821 201)
- Johannes Brahms: Original Tow-Piano Compositions
- İki Piyano için Sonat
- Haydn Çeşitlemeleri
- Beş Vals (Ensembla Records, ERD 8211 212)
- An Anthology: The Art of Two Piano Playing (Volume 1/iki plaklık albüm)
- Mozart, Clementi, Chopin, Liszt
- Schumann, Brahms, Saint-Saens, Bizet (Ensemble Records, ERD 833 223, ERD 833 224)
İdil Biret (piyano)
- J. Brahms: Haendel Çeşitlemeleri, Op. 24
- J. Brahms: Paganini Çeşitlemeleri, Op. 35
(VEGA, Série Artistique, C 30 A 345)
- L. Van Beethoven: Sonat no. 15, Re major, Op. 28 (Pastorale)
- J. Brahms: Piyano için Sekiz Parça, Op. 76 (VEGA, 30 MT 10 214)
- A. Berg: Piyano sonati, Op. 1 (1908) (Finnadar, 9008)
- H. Berlioz: Symphoine Fantastique, Op. 14 (Liszt’in piyano düzenlemesiyle) (Finnadar, 9023)
- F. Chopin: Mazurkan’lar (Op. 17/4, Op. 56/1)
- S. Prokofiev: Piyano sonatı, No: 2
- A. Skriabin: Piyano sonatı No: 10 (Finnadar, 125)
- M. Ravel: Gaspard de la Nuit (1908); Sérénade Grotesque
- İ. Stravinsky: Piyano Parçaları (Beş Parmak, Çocuklara Vals); Petrouchka’dan Üç Sahne (Finnadar, 9013)
- P. Boulez: Piyano sonatı No: 2 (1948)
- A. Webern: Piyano, için çeşitlemeler, Op. 27 (1936) (Finnadar, (9004)
- A. Skriabin: Bes Prelud, Op. 74
- S. Rahmaninov: Prelud, Do diyez minör
- N. Miaskovski: Piyano sonati No: 2, Op. 13; Piyano sonatı No: 3, Op. 19 (Finnadar, 9029)
- İ. K. Mimaroğlu: Session (1977)
- A. Boucourechliev: Archipel IV
- L. Brouwer: Sonata “Plan e Forte” (1970)
- N. Castigilioni: Cangianti (1959) (Finnadar, 9021)
Verda Erman (piyano)
- J. Brahms: İki Rapsodi, Op. 79; İntermezzo, Op. 117; Paganini Çeşitlemeleri, Op. 35 (P. Magne, “Piano Stars”, MAG 2017)
Leyla Gencer (soprano)
(Bu sanatçımızın, İtalya’da ve öteki ülkelerde verdiği opera temsilleri sırasında, “özel” yollarla gerçekleştirilen, pek çok sayıda plak kaydı vardır. Bunların eksiksiz bir listesi, İtalyan müzikolog Franca Cella’nın “Romanza vero di Una Primadonna” adlı, geniş yaşamöyküsü incelemesinde yer almaktadır.)
- Leyla Gencer in Scena (1957-1961 yılları arasında, yukarıda belirttiğimiz yollardan gerçekleştirilen kayıtlardan seçmeler)
- W. A. Mozart: Don Giovanni, Saraydan Kız Kaçırma
- V. Bellini: I Puritani
- G. Donizetti: Anna Bolena, Lucia di Lammermoor
- J. Massenet: Werther
- G. Verdi: La Battaglia di Legnano, La Forza del Destino, Macbeth, Rigoletto, Simon Boccanegra, I Due Foscari, Il Trovatore. (Foyer, FO 1015)
Meral Güneyman (piyano)
- F. Bridge: Piyano sonatı (1925)
- A. Webern: Satz für Klavier, Sonatensatz (1906),
- Kinderstück (1924).
- A. Decaux: Clair de Lune (1900-1907) (Finnadar, 9031)
Suna Kan (keman) (Ankara Oda Orkestrası, Gürer Aykal)
- J.S. Bach: Keman konçertosu, La minör
- J.S. Bach: Keman konçertosu, Mi major (Sevda-Cenap And Vakfı’nın desteğiyle) (ANK-1 ve ANK-2)
- U.C. Erkin: Keman konçertosu (Münih Filarmoni Ork., Hikmet Şimşek) (TRT ile Münih Filarmoni Orkestrası ve Bavyera Radyosu’nun işbirliğiyle gerçekleştirilmiştir)
Gülsin Onay (piyano)
- F. Schubert: Piyano sonati, Do minor, D. 958
- C. Franck: Prélude, Choral ve Fugue (Harmonia Mundi HM 719 D)
Güher ve Süher Pekinel (piyano ikilisi)
- S. Rachmaninov: Süt No. 1, Op. 5; Suit No. 2, Op. 17 (DG, 2531345)
- I. Stravinsky: İlkbahar Ayini (DG, 413 314-1)
Hikmet Şimşek (yönetmen)
- Dört Türk Orkestra Eseri:
- U.C. Erkin: Köçekçe,
- A.A. Saygun: Beş Halk Türküsü (Solist: Ayhan Baran, bas),
- N.K. Akses: Scherzo,
- F. Tüzün: Esintiler. (Budapeşte Filarmoni Orkestrası) (Qualiton)
- R. Schumann: Senfoni No. 4, Re minör, Op. 120; Manfred Üvertürü, Op. 115. (Sofya Devlet Filarmoni Orkestrası) (Balkanton, BCA 2196)
- F. Mendelssohn: Senfoni No. 4, La major, op. 90 (İtalyan); Fingal Mağarası Üvertürü, Op. 26. (Sofya Devlet Filarmoni Orkestrası) (Balkanton, BCA 2195)
- B. Tarcan: Suit No. 3, N. Kodallı: Telli Turna, V. Stoyanov: Grotesque Suite “Bay Ganyu”. (Bulgaristan Radyosu Senfoni Orkestrası) (Balkanton, BCA 10114)
- U.C. Erkin: Keman Konçertosu (Solist: Sunan Kan), F. Tüzün: Anadolu Süiti (Solist: Müfide Özgüç, soprano) (TRT ile Münih Filarmoni Orkestrası ve Bavyera Radyosu’nun işbirliğiyle) (Münih Filarmoni Orkestrası)
Üner Birkan | Milliyet Sanat Dergisi - Yeni Dizi: 156 - 15 Kasım 1986
