Sığır

Familya 4. Bovidae (Cavicornia = Boynuzlu Hayvanlar):
Eski kaynaklarda memeli hayvanların sistematik sıralamasının en sonunda Primates takımına yer verilmektedir. Böyle bir sıralama ancak beynin gelişmişliği göz önüne alındığında doğru olmaktadır. Yapılan son araştırmalardan elde edilen bulgulara dayanılarak, Primates takımını bu sıralamanın tepesinde göstermenin yanlış olacağı ileri sürülmektedir. Çünkü insan da dahil olmak üzere, Primates takımı örnekleri özel uyumları (adaptasyon) dışında hala birçok ilkel Insectivora özelliklerini taşımaktadır. Bu nedenle birçok modern sistematik kaynaklarda sistematik sıralamanın tepesinde Bovidae familyasına yer verilmektedir. Fiziksel olarak bu familya örnekleri Primates takımından daha gelişmiş olup, günümüzde gerek tür sayısı ve gerekse özelliklerindeki çeşitlilik bakımından en üst düzeye ulaşmışlardır.
  • Vücut şekilleri çok değişiktir. Gözleri genellikle büyüktür.
  • Dört boynuzlu antiloplar (Tetracerus quadricornis) dışındakilerde iki boynuz mevcuttur.
  • Bazılarında boynuz yalnız erkek bireylerde görülür.
  • Geyiklerden farklı olarak boynuzlar keratinden meydana gelmiş olup ortasında bir kemik öz bulunur.
  • Boynuz üzerindeki deri örtü ya sürekli kalır ya da erginlerde yaşamları süresi boyunca bir kez değiştirilir.
  • Herbivordurlar fakat bazan hayvansal besinleri de yerler.
  • Bazıları çok miktarda su içerler.
  • Diş formülleri: 0/3, 0/1, 3/3, 3/3 şeklindedir. Alt çenede öndeki dişler ile premolarlar arasında bir boşluk vardır.
  • Yaşam alanları çok farklıdır. Bazıları çok sık ormanlarda yaşamalarına karşın, bir kısmı açık steplerde, kutuplarda, çoğunluğu ise sıcak bölgelerde yaşarlar.
  • Dişilerinde 2-4 meme vardır.
  • Gebelik 5-11 ay sürer.
  • Bazı türler yılda 2 kez yavru yapar.
  • Genellikle 1, ender olarak 2-3 yavru doğururlar.
Bazılarının davranışları ayrıntılı bir şekilde çalışılmadığından sistematikteki yerleri de kesinlikle saptanamamıştır. Örneğin, önceleri antilop olarak adlandırılan boynuzlu hayvanların sistematiği çok karışıktır. Buradaki türler birbirlerine çok yakın akraba olarak görülmemekte ve bir kısmı Antilocapridae familyası içerisine konulmaktadır. Bu nedenle Bovidae familyası son zamanlarda çok değişik şekillerde sınıflandırılmaktadır. Burada Grzimek’s Animal Life Encyclopedia (Cilt: 13)’da kullanılan Fritz Walther’in yaptığı sistematik esas alınacaktır. Buna göre Bovidae familyası 15 alt familyaya, 53 cins, 99 tür ve 866 alttür içermektedir [*]. Alt familyalardan yalnız önemlilerine burada yer verilecektir. Kuzey Amerika, Avrupa, Asya ve Afrikada yaşarlar.
…
Alt familya 3. Bovinae (Sığırlar):
Hem erkek hem de dişilerinde boynuz mevcuttur. En gelişmiş duyu organı koku almadır. İşitme duyusu da gelişmiş olmasına karşın hareketsiz cisimleri çok yakına gelmedikleri sürece göremezler. Yalnız renkleri çok iyi ayırdederler. Çoğunlukla sürüler oluştururlar. Bazıları sık ormanları, bazıları ise açık ve otlu alanları tercih ederler. Bir kısmı ise 5.000-6.000 m yükseklikteki dağlarda bulunurlar. Yabani olanlar Asya, Afrika ve Kuzey Amerikada yaşarlar. Dört cins ve dokuz türü vardır.
Örnek Türler:
  • Bubalus depressicornis: Boyları 160, omuz yüksekliği 100 cm, ağırlıkları 300 kg kadardır. Boynuzları en fazla 40 cm uzunluktadır. Soyu tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan bu tür Celebes’de yaşar.
  • Bubalus arnee (Su mandası = Hint mandası): Boyları 300 cm, kuyrukları 100, omuz yüksekliği 180 cm, ağırlıkları 1.000 kg kadardır. çok uzun ve geriye doğru yönelmiş olan boynuzları 2 m kadar olabilmektedir. Toynakları genişlemiş ve bataklık alanlarda yaşamaya uyum göstermiştir. Erkek ve dişiler arasında, renk ve boynuz yapısı bakımından bir fark yoktur. Gebelik 300-340 gün sürer. Bir yavru doğurur. Yavru 6-9 ay süre ile emzirilir. Yirmibeş yıl kadar yaşar. Güney Hindistan, Güneydoğu Asya ve civarında yaşar. Soyu tükenme tehlikesiyle karşı karşıyadır.

    Evcilleştirilmiş olan manda     B. a. bubalis’tir. Bugün dünyada 75 milyon evcil manda mevcuttur. Bunların 50 milyonu Hindistan ve Pakistan’da yaşamaktadır. Anadoluya müslümanlıkla birlikte gelen evcil manda daha sonra buradan Mısır ve diğer bölgelere yayılmıştır. Avrupaya ise orta çağda Türkler tarafından sokulmuştu. Hastalıklara dayanıklılığı, gereksinimlerinin az oluşu, kuvveti, zekası ve her türlü koşula kolaylıkla uyumu sebebiyle dünyanın birçok bataklık alanlarındaki en ekonomik ve en değerli hayvandır.
  • Syncerus caffer (Afrika mandası): Boyları 260, omuz yüksekliği 170 cm, ağırlıkları 800 kg kadardır. Başın yan taraflarında önce aşağı daha sonra yukarıya doğru ay şeklinde kıvrım yapan boynuzları yaşlı erkeklerde 1 m’den daha uzun olabilir. Burunlarını rüzgarın geldiği yöne doğru çevirip koku alırlar. Çiftleşme mevsiminde erkekler arasında müthiş kavgalar olur. Bu sırada 1 tonluk güç ile birbirlerine toslarlar. Kendilerine saldıran arslanları bile öldürdükleri saptanmıştır. Gebelik süresi 10-11 aydır. Afrikada yaşar.
  • Bos primigenius (İlkin sığır): Eskiden Avrupanın steplerinde yaşayan bu hayvanın soyu tükenmiştir. Yalnız bunun iki alttürü günümüzde yaşamaktadır.
  • Bos primigenius primigenius: Boyları 310, omuz yükseklikleri 185 cm, ağırlıkları 1.000 kg kadar olabilmektedir. Erkek dişilerden daha büyük ve ağırdır. Gebelik 9 ay sürer. İnsanlar yanında en büyük düşmanları kurtlardır. Yalnız kurtlar ancak hasta ve genç bireyleri avlayabilir. Köken olarak Hindistanda meydana gelmiş ve daha sonra Avrupa, Kuzey Afrika ve Anadolu’ya yayılmıştır.
  • Bos primigenius taurus (Evcil sığır): Taş devrinin sonlarında Asya ve Avrupada tarımsal amaçlarla Bos primigenius primigenius’tan evcilleştirilmiştir. Günümüzde et üretimi vb amaçlarla çok sayıda soyu üretilmiştir.
  • Bos mutus (Yak): Boyları 425, omuz yüksekliği 190 cm, ağırlıkları 750 kg kadardır. Boynuzların uzunluğu 90 cm olabilir. Koku alma duyuları çok gelişmiştir. Vücut soğuğa karşı korunmak amacıyla sık kıllar içermektedir. Kuzey Tibet çöllerinde 5.000 m yükseklikteki alanlarda yaşar.

    Bu türün evcilleştirilmiş olan formu,     Bos mutus grunniens’tir (Evcil yak). Daha küçük olan bu alttür soğuğa karşı çok dayanıklıdır ve 150 kg yükü kolaylıkla taşıyabilir.
  • Bison bonasus (Avrupa bizonu): Boyları 350, kuyrukları 60, omuz yüksekliği 200 cm, ağırlıkları 1.000 kg kadardır. Onyedinci asrın başlarından bu yana Avrupa’da görülmemektedir.
  • Bison Bison (Amerikan bizonu): Boyları 300, omuz yüksekliği 190 cm, ağırlıkları 1.000 kg kadar olabilmektedir. Erkekler dişilerden daha büyük ve ağırdır. Baş, boyun, omuz ve ön bacaklarda 50 cm uzunluğunda kıllar mevcuttur. Gebelik 9 ay sürer. Yavrular 1 yıl süre ile emzirilir. Üç yaşında eşeysel olgunluğa erişir. Yirmibeş yıl yaşar. Evcil sığır ile çiftleşip yavru verebilmesine karşın yavrular kısır olur. Amerikada bulunur.



_________________
* Buradaki fotoğraflar ve  güncel filogenetik çalışmalar için bkz:




______________________________________________________________________________________

Kaynak: Omurgalı Hayvanlar | Prof. Dr. Mustafa Kuru (Palme Yayınları: 305 - 9. Baskı: 2009)
at